شهرداری: حذف چهره حاجی فیروز برای انسجام ملی بود - مجله پریها

به گزارش ایرنا، محمدرضا جوادی یگانه در شرح دلیل صدور و واکنش ها به بخشنامه پرهیز از نمایش حاجی فیروز با صورت سیاه در کارناوال های نوروزی اظهارداشت: این بخشنامه در پی اعتراضات نسبت به استفاده شهرداری از این شخصیت در برنامه های نوروزی صادر شد.

وی گفت: این اعتراض عموماً از جانب کسانی بود که سیاه کردن صورت را از نظر افراد تیره پوست ایرانی توهین آمیز می دانستند، یک آنالیز مختصر در شبکه های اجتماعی نشان می دهد این اعتراض قبلاً هم توسط دو چهره شناخته شده که خود پوست سیاه دارند مطرح شده بود و ورود معاونت اجتماعی به موضوع حاجی فیروز از همین جهت و ناظر به برداشتی بود که از سیاه کردن صورت وجود داشت.

جوادی یگانه با اشاره به اینکه سیاست کلی شهرداری تهران در نوروز احترام به سنن و آیین های ملی و در عین حال احترام به تکثر و تنوع فرهنگی و شادی برای همه بوده است، اضافه نمود: بر همین مبنا سنت توپ درکردن در سال نو را احیا کردیم، موسیقی نواحی مختلف ایران را به خیابان های تهران آوردیم و کوشش کردیم حتی به مناطق محروم حاشیه تهران هم توجه داشته باشیم و با تریلی امید برای بچه ها این مناطق هم برنامه اجرا کردیم.

وی بیان نمود: به همین دلیل معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران نمی خواست اجرای برنامه هایش گروهی از هم وطنان را آزرده کند و لذا اعتراض آنان را به رسمیت شناخت، در بخشنامه عبارت سوءبرداشت بکار رفته که نشان می دهد ما ارتباط حاجی فیروز با نژادپرستی را مفروض نگرفته بودیم و صرفاً از جهت استنباط و برداشت ذهنی از آن وارد عمل شدیم.

معاون شهردار تهران اظهارداشت: نکته اشتباهی که در بخشی از اعتراضات برجسته شده، کوشش شهرداری برای حذف حاجی فیروز است، درحالی که هم در بخشنامه تصریح شده و من هم در پاسخ به اعتراضات شرح دادم اولاً بخشنامه شهرداری هیچ ربطی به حاجی فیروز های کوچه و خیابان نداشته و کسی در شهرداری متعرض آن ها نشده است.

جوادی یگانه گفت: ثانیاً اینکه حاجی فیروز ها از کارناوال های نوروزی حذف نشده اند بلکه تنها سیاهی صورت حاجی فیروز است که مورد نقد بوده و در کارناوال های نوروزی شهرداری، حاجی فیروز های با صورتی که سیاه نشده بوده، استفاده و مورد استقبال مردم هم واقع شد.

وی اضافه نمود: بخشی از مخالفت ها با بخشنامه حاجی فیروز اگرچه با نیت خیر و برای دفاع از سنن و رسوم ایران صورت گرفت، اما معتقدم اعتلای ایران در گرو توجه به همه گروه ها خصوصاً بخش های فرودست و حاشیه ای و تقویت انسجام ملی به وسیله احترام به آنهاست.

معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهردار تهران بیان نمود: همان طور که در بخشنامه هم از اهالی علم و فرهنگ تقاضا نموده بودم درباره موضوع تبادل نظر و تحقیق انجام دهند بار دیگر از هم افراد دغدغه مند می خواهم به منابع علمی و مطالعات موجود مراجعه نمایند و به جای قضاوت بر اساس باور های پیشین، شواهد و اسناد تاریخی را ملاک تصمیم گیری در این مناقشه قرار دهند.

جوادی یگانه اظهارداشت: مواجهه انتقادی با تاریخ به دور از تعصب و جزم اندیشی راه راهنمایی جامعه به مسیری است که در آن همبستگی بر اساس اصل احترام به دیگری و به رسمیت شناختن تفاوت بنا می گردد.

وی گفت: اگر به مطالعات متأخر در خصوص حضور بردگان سیاه در ایران خصوصاً در دوره قاجار توجه گردد بخشی از ناباوری مردم در خصوص ارتباط شخصیت هایی مثل سیاه و حاجی فیروز با نژاد سیاه کمتر می گردد.

معاون شهردار تهران اضافه نمود: روایت غالب در جامعه ریشه این شخصیت ها را در اساطیر ایران باستان می داند، اما باید توجه داشته باشید در سال های اخیر مطالعات تاریخی و مردم شناختی متعددی صورت گرفته که این روایت را به چالش می کشد. رویکرد محققانه و علمی به پدیده ها این نیست که ما صرفاً برای آنچه به آن باور داریم به دنبال نوشته ای در کتاب ها بگردیم بلکه باید همه جانبه درباره آن تحقیق نموده و منابع مختلف را ببینیم.

جوادی یگانه بیان نمود: کلید حل این مسئله همین مواجهه انتقادی با موضوع و خصوصاً توجه به تحقیقات اخیر درباره بردگان سیاه و ورود آنان به نمایش است، مراجعه به این منابع علمی دست کم برای هر خواننده کنجکاو روشن می سازد که موضوع به آن سادگی که بسیاری تصور می نمایند، نیست.

وی اظهارداشت: مطالعات و تحقیقات در خصوص ریشه حاجی فیروز را می توان به سه دسته تقسیم کرد؛ یک گروه ریشه شخصیت حاجی فیروز را در اساطیر ایران باستان و آیین های نمایشی کهن می دانند، در درون همین گروه روایت های متعدد است، اما وجه مشترک همه آن ها این است که موضوع سیاه کردن صورت را بی ارتباط به نژاد سیاه می دانند.

معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهردار تهران گفت: گروه دوم برای شخصیت حاجی فیروز قدمت زیادی قائل نیستند و آن را برگرفته یا دست کم متأثر از بردگان سیاه دربار قاجار می دانند. گروه سوم معتقدند مواردی از سیاه کردن صورت در مراسم آیینی وجود داشته، اما حاجی فیروز کنونی را نه ادامه آن سنت قدیمی بلکه شکل گرفته در دوره متأخر و بر اساس شخصیت بردگان سیاه می داند، از نظر این گروه پیوستگی تاریخی میان آنچه در گذشته وجود داشته و آنچه در دوره امروز در قالب شخصیت حاجی فیروز می بینیم وجود ندارد.

جوادی یگانه اضافه نمود: اگر به مطالعات و شواهد تاریخی مراجعه گردد خواهیم دید موضوع بسیار پیچیده تر از تصور اولیه ماست. قانون منع تجارت برده در ایران در سال 1307 به تصویب رسیده و تا قبل از آن خصوصاً در دوره قاجار خرید و فروش بردگان سیاه در ایران رواج داشته است.

وی اظهارداشت: وجود غلامان و خواجگان سیاه پوست آفریقایی در دربار قاجار که اسامی الماس، فیروز، مبارک برای آنان استفاده می شده و به سبب اینکه بسیاری از مکه به ایران آورده می شدند به کار بردن عبارت حاجی برای آنان متداول بوده است.

معاون شهردار تهران گفت: اسناد و عکس ها از غلامان و خواجگان دربار قاجار که شخصیت حقیقی با نام حاجی فیروز را نشان می دهد، اشاره صریح به رابطه ارباب و بنده در نمایش های سیاه بازی و اشعار حاجی فیروز یا نقل قول از ذبیح الله ماهری که به صراحت از تقلید شیوه ادای کلمات توسط غلامان سیاه پوست در سیاه بازی می گوید از جمله شواهدی هستند که ظن ارتباط حاجی فیروز با موضوع بردگان سیاه را تقویت می نماید.

جوادی یگانه اضافه نمود: به این نکته هم باید توجه کرد که حاجی فیروز عمدتاً در تهران رواج داشته و ورود آن به بسیاری شهر های دیگر ایران متأخر است، ضمن اینکه تا به امروز شواهدی از وجود حاجی فیروز با شمایل تهرانی آن در کشور های منطقه و فارسی زبان هم به دست نیامده است و مثلاً اخوان ثالث در ابتدای دهه 1340 آن را بازمانده دوران توحش و برده داری و مختص شهر تهران می داند.

وی اظهارداشت: حتی اگر بپذیریم شکل گیری شخصیت حاجی فیروز هیچ ارتباطی با نژاد سیاه نداشته و امری آیینی و برگرفته از اساطیر کهن باشد، بازهم معنای آن در دنیا جدید و برداشتی که از آن وجود دارد را باید در نظر گرفت.

معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهردار تهران گفت: معانی نماد ها ثابت نیستند و رفتار ها در طول زمان در بافتار فرهنگی معنا می شوند که ممکن است با آنچه در گذشته از آن فهم می شد بسیار متفاوت باشد، وقتی می دانیم گروهی در ایران از آن ناراحت می شوند چه دلیلی دارد بر ادامه آن اصرار داشته باشیم، با یک تغییر ساده می توان مانع از سوءبرداشت ها شد و به همبستگی ملی هم یاری کرد.