نمایشگاه مجازی تنها یک قدم برای جبران زیان ناشران است - مجله پریها

به گزارش گروه فرهنگی خبرنگاران، از پیش از شیوع ویروس کرونا صنعت نشر ایران به علت نوسانات ارز که مسائلی را پیرامون واردات کاغذ و ملزومات چاپ پیش آورد، دچار مسائل عدیده ای شد. شیوع کرونا و عدم برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در سال 1399 آوار مسائل را سهمگین تر کرد و نفس ناشران را به شماره انداخت. این میان، اما تعدادی از ناشران توانستند با تقویت حضور خود در فضای مجازی، فروش مناسبی داشته باشند.

تداوم کرونا باعث شد تا نهاد های مسئول فرهنگ کشور برگزاری نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران را در دستور کار قرار دهند. اتفاقی خجسته که توانایی جذب مخاطبان از سراسر کشور را داشت، اما بعضی از مسائل زیرساختی باعث شد تا این اتفاق مهم رخ ندهد. درباره چند و، چون این نمایشگاه با محمد حقی، نویسنده و پژوهشگر و مدیر انتشارات کتابستان معرفت به مصاحبه نشستیم.

حقی به مهر گفت: بعضی آمار ها از نمایشگاه های سال 97 و 98 به وسیله مسئولان برگزاری ارائه شد که اگر آن ها را کنار هم بگذاریم به نتایجی خواهیم رسید. سال 1397 قائم مقام نمایشگاه کتاب تهران اعلام نمود که فروش نهایی نمایشگاه 130 میلیارد تومان بوده است. سال 1398 هم قائم مقام نمایشگاه اعلام نمود که 99 میلیارد تومان به وسیله دستگاه های پوز کتاب خریداری شده است. تخمین 10 درصدی فروش نقدی هم اعلام شد که مبلغ نهایی در حدود 110 میلیارد تومان می گردد.

اگر نمایشگاه کتاب در بهمن به صورت فیزیکی برگزار می شد ما باید به گردش میلیاردی می رسیدیم و این البته دور از فکر و پیچیده نبود و به صورت طبیعی اتفاق می افتادوی اضافه نمود: قادر آشنا آن سال گشت که فروش سال 98 به نسبت سال 97 رشد 37 درصدی را نشان می دهد. هرچند که این رشد با عدد های اعلام شده نمی خواند، اما این مساله من نیست. البته ما هر سال پس از برگزاری نمایشگاه کتاب با آمار های رشد 30 و چند درصدی به نسبت سال قبل روبرو هستیم. شاید یک علت این رشد ارتباط وثیق بین تورم با فروش کتاب باشد. قیمت کتاب از اردیبهشت 97 تا اردیبهشت 98 تا هشتاد درصد ترقی نموده بود؛ بنابراین می توان گفت که رشد فروش را مساله تورم ایجاد نموده است.

حقی ادامه داد: آمار ها می گویند در نمایشگاه کتاب سال 1398، 110 میلیارد تومان کتاب فروش رفته است. بر اساس آمار های امروز یعنی چهارشنبه هشتم بهمن 1399 نمایشگاه مجازی کتاب بالای 46 میلیارد تومان فروش کتاب داشته است. امروز هم خبری اعلام شد که نمایشگاه دو شبانه روز دیگر تمدید شده است. احتمال می رود تا خاتمه این روز های تمدیدی هم نمایشگاه 60 میلیارد تومان گردش اقتصادی داشته باشد. از اردیبهشت 98 تا بهمن 99، 21 ماه گذشته است. به عبارتی باید دو سال تورم را در این فروش در نظر گرفت. یعنی بر اساس آمار های رسمی دو تورم 37 درصدی روی فروش کتاب آمده است. بر این اساس نمایشگاه کتاب مجازی باید 200 میلیارد تومان فروش می داشت. یعنی اگر نمایشگاه کتاب در بهمن به صورت فیزیکی برگزار می شد ما باید به گردش میلیاردی می رسیدیم و این البته دور از فکر و پیچیده نبود و به صورت طبیعی اتفاق می افتاد.

نگرانی از عدد ها در کنار اتفاق خوب برگزاری نمایشگاه مجازی

مدیر انتشارات کتابستان معرفت در بخش دیگری از این مصاحبه با اعلام این نکته که در خوشبینانه ترین حالت نمایشگاه مجازی کتاب تهران گردش اقتصادی اندکی بیش از 60 میلیارد تومان را تجربه کند، اشاره نمود: این درصورتی است که این گردش اقتصادی باید 200 میلیارد تومان باشد. به عبارتی صرفاً 30 درصد از امکان فروش نمایشگاه فیزیکی در نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران اتفاق افتاده است. این عدد من را نگران می نماید، هرچن که واقعاً تشکر ویژه دارم از مسئولان و مقامات اجرایی که در این اوضاع نابسامان، نمایشگاه مجازی را راه اندازی نموده اند.

حقی افزود: برای من افتخار دارد که ما مدل ایرانی برگزاری نمایشگاه کتاب در فضای مجازی را شاهد بودیم. امیدوارم تجربه ما در برگزاری این نمایشگاه به کشور های دیگر هم سرایت پیدا کند، اما من واقعاً نگرانم که نکند این اعداد و ارقام گمراهمان کند. کرونا شرایطی را ایجاد کرد که بر اثر آن ناشران به حتی 20 میلیون تومان نقدینگی هم راضی می شوند، اما فراموش نکنیم که چه باید می شد و اکنون چه شده است؟ به همین علت من اصرار دارم که مسئولان فرهنگی کشور برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب را نه به اسم هدف بلکه صرفاً به اسم یک گام ببینند.

اشکالات فعلی نمایشگاه مجازی برای دوره های بعدی رفع شوند

حقی در بخش دیگری از سخنان خود به تراز اقتصادی منفی ناشران اشاره نمود و گفت: همانطور که اشاره نمودم نمایشگاه مجازی در خوشبینانه ترین حالت تنها 30 درصد از گردش اقتصادی نمایشگاه فیزیکی کتاب را رقم می زند، این درصورتی که ناشران کسری اقتصادی زیادی دارند. اما این تمام ماجرا نیست.

در خوشبینانه ترین حالت نمایشگاه مجازی کتاب تهران گردش اقتصادی اندکی بیش از 60 میلیارد تومان را تجربه کند، اشاره نمود: این درصورتی است که این گردش اقتصادی باید 200 میلیارد تومان باشدوی ادامه داد: من از سال 1390 به اسم ناشر همواره در نمایشگاه کتاب حضور داشته ام. هرسال یک رقابت عددی برای آمار های بازدید از نمایشگاه بوجود می آید و مسئولان برگزاری هر سال اصرار دارند که اندازه بازدید را از نمایشگاه سال گذشته بیشتر اعلام نمایند. میانگین یا حتی کف این ارقام چهار میلیون نفر است و من برای نکته دیگرم همین عدد را مبنا می گیرم.

مدیرمسئول انتشارات کتابستان معرفت بعلاوه با اشاره به آمار سفارش های کتاب در نخستین نمایشگاه مجازی کتاب، افزود: بر طبق آمار ها تا خاتمه روز ششم، کمی بیش از 119 هزار سفارش در نمایشگاه مجازی کتاب ثبت شد. حدوداً می توان برای روز های هفتم و هشتم هم 40 هزار سفارش را متصور شد. یعنی کل این سفارشات حدوداً عدد 160 هزار را به ما می دهد. یعنی 160 هزار نفر کتاب خریدند. می توان تخمین زد که این عدد تا خاتمه روز دهم به 200 هزار برسد. نسبت 200 هزار با چهارمیلیون، یک به بیست است.

حقی در ادامه با اشاره به این نکته که قرار بود نمایشگاه مجازی مخاطبانی به وسعت ایران داشته باشد، گفت: اندازه حضور قاعدتاً با اندازه فروش کتاب ارتباط دارد. اگر مثلاً یک میلیون نفر می توانستند وارد فضای نمایشگاه مجازی شوند، اندازه فروش بالاتر می رفت. اما چرا این مخاطبان در نمایشگاه مجازی حضور پیدا نکردند؟ این نکته بسیار مهمی است. در نمایشگاه فیزیکی بیشترین آمار حضور برای تهرانی ها و استان های همجوار تهران و درصد کمی هم از استان های دور از مرکز بود. عدد استقبال از نمایشگاه مجازی قاعدتاً باید بیشتر می شد.

اطلاع رسانی نمایشگاه مجازی کتاب ضعیف بود

این فعال حوزه نشر، در بخش دیگری از گفت وگوی خود با مهر یکی از اشکالاتِ نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران را اطلاع رسانی ضعیف این نمایشگاه دانست و ادامه داد: به زعم من بسیاری از مردم ایران از برگزاری نمایشگاه کتاب مجازی آگاه نشدند. باید از 10 روز پیش از شروع باکس های تبلیغاتی صدا و سیما به این امر اختصاص پیدا می کرد تا این نمایشگاه برای مردم اطلاع رسانی گردد. نمایشگاه بدل به دغدغه و مساله مردم نشد چرا که تبلیغات آن کم بود. پوستر های تبلیغات شهری هم بسیار محدود بود.

بسیاری از مردم ایران از برگزاری نمایشگاه کتاب مجازی آگاه نشدند. باید از 10 روز پیش از شروع باکس های تبلیغاتی صدا و سیما به این امر اختصاص پیدا می کردوی اضافه نمود: اگر اطلاع رسانی موثرتری انجام می شد، شاید رسیدن به عدد 200 میلیارد فروش هم رخ می داد. بعلاوه بسیاری از مردم هم به علت عملکرد سایت نتوانستند خرید مؤثری انجام دهند. بار ها شنیدم و در صفحات فضای مجازی خواندم که مخاطبان از حضور در سایت خسته شده بودند. حتی یکی از اهالی قلم به من گفت که ساعت سه صبح در نهایت توانسته از نمایشگاه خرید کند. این در صورتی است که همه این مخاطبان تجربه زیسته خرید آنلاین را داشتند. یعنی این طیف مخاطبان آشنا با خرید آنلاین در تهیه کتابشان از نمایشگاه مجازی دچار مشکل شدند، چه برسد به مخاطبانی که خرید آنلاین را پیشتر تجربه ننموده بودند.

نمایشگاه مجازی امکان جذب مخاطب را داشت، اما...

حقی در بخش خاتمهی گفت وگوی خود با مهر به اندازه بازدید از نمایشگاه مجازی کتاب اشاره نمود: اندازه بازدید از نخستین نمایشگاه مجازی یک بیستم بازدید از نمایشگاه فیزیکی است. این در صورتی که نمایشگاه امکانات خوبی داشت: 20 درصد تخفیف، ارسال رایگان و… این آپشن ها به همراه وسعت زیاد جغرافیایی قاعدتاً باید اندازه بازدید را بسیار بیشتر می کرد. اما همانطور که گفتم مساله ضعف تبلیغات و اطلاع رسانی غیرموثر و پیچیده بودن کار در سایت، باعث شد تا اتفاق بیشتر شدن مخاطبان رخ ندهد. پس در گام های بعدی باید ضعف های نمایشگاه را رفع کرد. به هر حال دیکته نانوشته غلط ندارد و دانش فنی ما در حدی است که بتوانیم خود این مسائل را رفع کنم. من قصد عیب جویی ندارم، خیرخواهانه می گویم که دوستان اجرا نماینده این نمایشگاه کار را تمام شده نبینند. باید قدم های بیشتری برای حل مسائل برداشت.

مدیر انتشارات کتابستان معرفت در خاتمه تاکید نمود: حواسمان باشد که برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تنها توانست یک سوم مسائل از برگزار نشدن نمایشگاه فیزیکی کتاب در سال 99 را برای ناشران رفع کند. کشور بیش از یکسال است که درگیر کرونا است و همین عامل افت 40 درصدی در صنعت نشر را موجب شد. فکر مسئولان فرهنگی کشور برای جبران این افت چیست؟