چطور در دنیای پرتغییر، هویت اصلی یا ذات خودمان را حفظ کنیم؟ - مجله پریها

در جایی خواندم که بچه هایی که در دوران رشد خود دائماً با جابه جایی مدرسه، محله یا فرهنگ روبرو اند، در بزرگسالی بیشتر دچار بحران هویت می شوند. تغییرهای بیرونی اگر با آگاهی و تعادل درونی همراه نباشند، هویت فردی را متزلزل می نمایند. در جهانی پرتغییر امروز، این چالش فقط مربوط به بچه ها نیست؛ بزرگ ترها نیز روزانه با آزمون های مشابهی روبه رو می شوند. شاید سال ها فکر می کردید که آدم صبوری هستید، اما یک اتفاق ناگهانی شما را از خودتان دور نموده است. یا شاید در کودکی عاشق نوشتن بودید، ولی حالا در انبوه وظایف روزمره، فراموش نموده اید که چه چیزی شما را زنده نگه می داشت. مفهوم خود بودن در عصر امروز، معنایی عمیق تر از صرفاً وفاداری به سلیقه های گذشته دارد.

شاید برایتان پیش آمده که وارد جمعی شوید و حس کنید باید تغییر کنید تا پذیرفته شوید. تغییرهایی که کم کم روی شخصیت تان اثر می گذارند و باعث می شوند خودِ اصلی تان رنگ ببازد. جهانی پرتغییر، پُر از نشانه هایی است که به ما می گویند تو باید بهتر، متفاوت تر یا پیروز تر باشی. در چنین فضایی، مرز بین رشد و خودباختگی بسیار باریک است. حفظ خود واقعی مان، یعنی ساختن ستون فقراتی درونی که بتواند وزن ناپایداری های بیرونی را تحمل کند. این موضوع، یک مسئله روان شناختی، اجتماعی و حتی فلسفی است که با آن درگیر هستیم. در ادامه، با هم به چند نکته کلیدی درباره چگونگی ماندن در نقش واقعی خودمان در این جهانی پرتغییر می پردازیم.

1- تعریف هویت در برابر تغییر / Identity vs. Change

هویت (Identity) مفهومی روان شناختی و اجتماعی است که نشان می دهد ما که هستیم، به چه باور داریم، و چه چیزهایی برای ما معنا دارد. در برابر تغییرات بیرونی، اولین قدم شناخت این موضوع است که هویت ما ثابت نیست، بلکه پویاست. اما پویایی به معنای گم شدن در تغییر نیست، بلکه به معنای تطبیق هوشمندانه است. برای مثال، کسی که خود را انسان کنجکاوی می داند، می تواند در هر زمانه ای بماند اما تغییر شکل دهد، نه محو شود. مسئله کلیدی، حفظ ارزش های محوری (Core Values) است، حتی وقتی رفتارها یا ظاهرمان تغییر می نماید. روان شناسان این ویژگی را هسته پایدار شخصیت (Stable Core) می نامند. اگر این هسته از دوران کودکی یا نوجوانی به درستی شکل نگرفته باشد، هر تغییر کوچکی می تواند ما را متزلزل کند. بنابراین، برای خود بودن در جهان پرتغییر، اول باید معنای خود را برای خود تعریف کنیم.

2- خودشناسی به مثابه سپر در برابر فشار اجتماعی

در جایی خواندم که یکی از هنرهای انسان مدرن، قدرت نه گفتن به تغییرهایی است که با او هم راستا نیستند. خودشناسی (Self-awareness) یعنی شناخت دقیق از نقاط قوت، ضعف، علایق و ترس های خود. این شناخت مانند سپری عمل می نماید که در برابر امواج فشار اجتماعی، تبلیغات، و انتظارات دیگران، از ما محافظت می نماید. وقتی فردی نمی داند که چه می خواهد یا چه کسی است، به راحتی تحت تأثیر قرار می گیرد. دوستی نقل می کرد که بعد از چند ماه کار در یک شرکت استارتاپی، به قدری در فضای رقابت گم شده بود که حتی نحوه صحبت کردنش عوض شده بود. در واقع، وقتی خودمان را نشناسیم، دیگران ما را تعریف می نمایند. خودشناسی نیازمند زمان، تأمل، و صداقت درونی است. این روند اگرچه ساده نیست، اما مثل یک سرمایه گذاری بلندمدت برای حفظ هویت فردی عمل می نماید.

3- تغییرهای سطحی را از تحولات بنیادین جدا کنیم

همه تغییرها به یک مقدار مهم یا تهدیدنماینده نیستند. در مسیر زندگی، بعضی تغییرها صرفاً بیرونی و سطحی هستند: تغییر لباس، شغل، یا حتی سبک صحبت کردن. اما بعضی دیگر، مانند تغییر باورها یا قطع ارتباط با ارزش های شخصی، می توانند هویت ما را تهدید نمایند. شناخت این تفاوت، مهارتی مهم است. به عنوان مثال، یک فرد می تواند محل زندگی اش را عوض کند، اما هنوز همان انسان مهربان و مستقل باقی بماند. از سوی دیگر، ممکن است کسی در همان محل همیشگی زندگی کند، اما تحت تأثیر محیط، آرام آرام به شخصیتی متفاوت تبدیل شود. تمایز بین این دو نوع تغییر، به ما یاری می نماید که در دل دگرگونی ها، خود را گم نکنیم. این موضوع به درک مرزهای شخصی (Personal Boundaries) نیز مربوط می شود؛ یعنی تا کجا اجازه می دهیم جهان وارد قلمرو درونی ما شود.

4- الگوهای درست را جایگزین تقلید کورکورانه کنیم

یکی از دلایل اصلی از بین رفتن حس اصالت (Authenticity)، تقلید کورکورانه از دیگران است. وقتی افراد در فضای پرتغییر امروز با ترندها، تأثیرگذاران (Influencers)، و روایت های اغراق آمیز روبرو می شوند، به جای الهام گرفتن، اغلب تقلید می نمایند. اما اگر به جای این کار، افراد الگوهایی انتخاب نمایند که با ارزش ها و آرمان هایشان هم خوانی دارند، مسیر خود بودن را راحت تر طی خواهند کرد. مثلا الگوبرداری از فردی که اهل مطالعه و صداقت است، بسیار مفیدتر از تقلید ظاهری از کسی ست که فقط دنبال دیده شدن است. تفاوت بین الهام و تقلید، در مقدار آگاهی و انتخاب است. تقلید اغلب ناخودآگاه و از روی ترس است؛ اما الگوپذیری، از شناخت خود می آید. اگر بتوانیم در انتخاب الگوها دقیق باشیم، دیگر خودمان را در مسیرهای بی ربط گم نمی کنیم.

5- پیش بینی آینده با تکیه بر اصول درونی

در جهانی که دائم در حال تغییر است، تنها چیزی که می تواند ما را پایدار نگه دارد، داشتن اصول درونی قوی است. منظور از اصول درونی، مجموعه ای از باورها، اهداف و ارزش هاست که براساس تجربه و تأمل ساخته شده اند. این اصول مثل ستاره های راهنما عمل می نمایند و حتی در تاریکی تغییرات، مسیر را روشن نگه می دارند. برای مثال، کسی که ارزش اصلی اش صداقت است، حتی اگر در محیطی دروغ محور قرار گیرد، در نهایت به اصل خود بازمی شود. داشتن این اصول، مانند نوعی تأمین آینده روانی (Psychological Resilience) است. مهم نیست تکنولوژی به کجا می رود یا جامعه چه انتظاراتی دارد؛ کسی که ارزش های خود را می شناسد، می تواند خود را با آینده تطبیق دهد بدون آنکه خودش را از دست بدهد. این راز ماندگاری هویت در طوفان تغییرات است.

6- مرور خاطرات شخصی برای بازیابی هویت

خاطرات شخصی، قطب نماهای هویت ما هستند که در لحظات گم گشتگی، مسیر را به یادمان می آورند. مرور آگاهانه خاطرات، یاری می نماید بفهمیم چه چیزهایی در طول زمان ما را ساخته اند. وقتی از مسیر اصلی زندگی مان دور می شویم، بازگشت به لحظاتی که در آن ها بیشترین احساس اصالت (Authenticity) داشتیم، به ما نیرو می دهد. بعضی از این خاطرات ممکن است شامل پیروزیت ها، شکست ها، یا حتی لحظاتی از دل تنگی باشند. نکته اینجاست که ما در این خاطرات، خود واقعی مان را درک نموده ایم، نه نسخه ای تغییر یافته یا تقلیدی. مرور خاطرات، نوعی تمرین فکر آگاهی (Mindfulness) است، اما با تمرکز بر گذشته ای معنادار. یکی از روش ها، نوشتن خاطرات یا مرور دفترچه های قدیمی است. گاهی حتی یک عکس قدیمی می تواند جرقه بازگشت به هویت درونی مان را بزند. این فرایند در تقویت حس تداوم شخصی (Personal Continuity) بسیار مؤثر است.

7- ایجاد فضای خلوت با خود برای بازتعریف خود

تنهایی (Solitude) در جهانی پرتغییر، فرصتی کمیاب و گرانبهاست. بسیاری از ما آن قدر درگیر سرعت و شلوغی شده ایم که نمی دانیم واقعاً چه چیزی از زندگی می خواهیم. اختصاص دادن زمانی برای تنهایی آگاهانه، مانند آینه ای عمل می نماید که تصویری واقعی از خودمان به ما نشان می دهد. در این سکوت، صدای درون مان واضح تر شنیده می شود و می توانیم افکار، اهداف و احساسات مان را تحلیل کنیم. این فضا به بازتعریف نقش ها، اولویت ها و مسیرهای زندگی مان یاری می نماید. بعضی فیلسوفان مدرن، تنهایی را نه انزوا بلکه بازگشت به خویشتن دانسته اند. در لحظات تنهایی ست که می توانیم بدون فشار بیرونی، تصمیم بگیریم که چه چیزی برایمان ارزشمند است. با اختصاص زمان هایی هرچند کوتاه برای تنهایی، می توانیم پیوسته خودمان را بازآفرینی کنیم. این کار، در برابر تغییرات سریع و بی وقفه جهان، سپری درونی ایجاد می نماید.

8- بازنگری انتخاب ها و تصمیم های مهم زندگی

گاهی آنچه ما را از خودمان دور نموده، نه تأثیر دیگران بلکه تصمیم هایی ست که خودمان گرفته ایم. بازنگری در انتخاب های مهم زندگی مانند شغل، روابط یا سبک زندگی، به ما یاری می نماید بفهمیم کجا از مسیر اصیل مان منحرف شده ایم. این آنالیز نباید با سرزنش همراه باشد، بلکه باید صادقانه و با نیت رشد انجام شود. بسیاری از آدم ها بدون اینکه متوجه باشند، سال ها بر اساس خواسته های دیگران زندگی نموده اند. وقتی به تصمیم هایی که از روی ترس، چشم وهم چشمی یا ناآگاهی گرفته ایم نگاه می کنیم، متوجه شکاف بین خود واقعی مان و زندگی کنونی مان می شویم. بازنگری به ما اجازه می دهد که اگر لازم بود، تغییر جهت بدهیم و دوباره به ریشه های شخصی مان بازگردیم. این فرایند، نوعی بازسازی هویت (Identity Reconstruction) به شمار میرود. تصمیم های آینده مان وقتی از دل این آگاهی بیرون بیایند، ما را بیشتر به خودمان نزدیک می نمایند. گاهی فقط یک تغییر کوچک در جهت درست، مسیر زندگی مان را دگرگون می نماید.

9- مقایسه نکردن خود با دیگران

مقایسه کردن (Comparison)، دشمن آرامش درونی و هویت اصیل ماست. وقتی خود را با دیگران می سنجیم، معمولاً خودِ ناتمام مان را با نسخه ویرایش شده دیگران مقایسه می کنیم. این کار باعث می شود به جای تمرکز بر رشد درونی، به سمت نسخه های جعلی و تحریف شده از پیروزیت سوق پیدا کنیم. بسیاری از احساس بی هویتی، دقیقاً از همین مقایسه های مداوم با دیگران شکل می گیرد. در جهانی امروز که پر از ویترین های براق زندگی است، مقاومت در برابر این مقایسه ها، تمرینی روزمره و لازم است. باید آگاهانه تصمیم بگیریم که مسیر خود را با ارزش های خودمان بسنجیم، نه با جدول امتیاز دیگران. هرکس روایت مخصوص خودش را دارد و این تفاوت ها، هویت ما را معنا می بخشند. وقتی از مقایسه دست می کشیم، فضای فکری بیشتری برای شناخت و رشد شخصی ایجاد می کنیم. این نقطه شروع آزادی هویتی در جهانی پرتغییر است.

10- زیستن با هدف های معناگرا و شخصی

هدف های معناگرا (Purposeful Goals)، ستون های اصلی یک زندگی اصیل هستند. بدون هدف، انسان در برابر تغییرات محیطی همانند قایقی بی لنگر است که با هر موجی جابه جا می شود. هدف های سطحی و تحمیلی، در درازمدت حس نارضایتی و گم گشتگی ایجاد می نمایند. در مقابل، هدف هایی که از درون ما می آیند، به ما جهت می دهند و باعث می شوند در روبروه با چالش ها، پایدارتر بمانیم. برای مثال، کسی که هدفش یاری به دیگران است، حتی در شغلی متفاوت یا شرایط سخت، می تواند حس اصالت خود را حفظ کند. هدف های شخصی باید بازتابی از ارزش ها، علایق و تجربه های ما باشند، نه خواسته های جمعی یا مد روز. برای پیدا کردن این اهداف، باید مدتی را صرف تفکر و پرسش از خود کنیم. زمانی که این هدف ها در زندگی مان جاری شوند، احساس می کنیم حتی در دل تغییر، در حال حرکت به سوی خودمان هستیم. این نوع زیستن، ما را از درون تقویت می نماید.