خواص گل گاو زبان؛ از سنت تا مدرنیته - مجله پریها

شاید این جمله دیل کارنگی را شنیده باشید که: بعضی چیزها در جهان اهمیت خیلی بیشتری از دارایی دارند؛ یکی از آن ها توانایی داشتن اوقات خوش با چیزهای ساده است. از آن موقع تا به امروز یکی از خوشی های ساده زندگی ما، لذت بردن از دمنوش گل گاو زبان و یادآوری لحظات خوش بودن در کنار پدربزرگ است.

گیاهان دارویی در زندگی ما ایرانی ها نقش پررنگی دارند؛ در میان آن ها، گل گاو زبان با طعم، بو و خواص فوق العاده اش جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است. این گیاه یکی از مهم ترین گیاهان دارویی در طب سنتی ایران است. اما آیا تمام خواصی که در گذشته به گل گاو زبان نسبت داده می شد درست است؟ علم مدرن چه عقیده ای در این زمینه دارد؟

در این مقاله به آنالیز خواص گل گاو زبان به صورت دقیق و علمی می پردازیم تا شما با این گیاه خارق العاده و نقش آن در طب مدرن امروزی بیشتر آشنا شوید. قصد ما این است که به این موضوع پی ببریم که مجموعه خواصی که به گل گاو زبان نسبت داده می گردد تا چه حد علمی ست.

خواص گل گاو زبان چیست؟

گیاه اکیوم آمونیوم (Echium Amoenum) که به گل گاو زبان ایرانی معروف است، گیاهی بزرگ (100-60 سانتی متر) و کرک دار است که در نواحی شمالی ایران و در منطقه مدیترانه اروپا رشد می نماید.

گل ها و برگ های گل گاو زبان دارای اثرات ضد باکتریایی هستند. بعلاوه در درمان استرس و افسردگی استفاده می شوند. در طب قدیم از خواص گل گاو زبان به عنوان ضد التهاب، ضد درد، ضد اضطراب و آرام بخش استفاده می شده است.

دمنوش گل گاو زبان یکی از پرمصرف ترین نوشیدنی های گیاهی در ایران است. تمام قسمت های گیاه از جمله ساقه، برگ و گل، دارای مصارف دارویی هستند. از خواص گل گاو زبان به طور گسترده به عنوان یک آرام بخش و تقویت نماینده خلق و خو استفاده می گردد. بعلاوه در درمان سرفه، گلودرد و ذات الریه کاربرد دارد.

شاید برای شما جالب باشد بدانید که گیاه دیگری با نام مشابه گل گاو زبان وجود دارد که با گیاه اکیوم آمونیوم فرق دارد. این گیاه در نواحی اصفهان، آذربایجان و شهرهای دیگر ایران، بعلاوه بعضی از نقاط دیگر جهان می روید و دارای نام علمی Borage است. گیاه Borage به گل گاو زبان اروپایی معروفیت دارد.

دو گیاه Echium amoenum و Borage از نظر ظاهری و خواص، اندکی با هم تفاوت دارند. به عنوان مثال گیاه Borage دارای گل هایی به رنگ آبی روشن و ستاره ای شکل است اما Echium amoenum گل هایی شبیه به گل انار دارد. بعلاوه از خواص گل گاو زبان اروپایی می توان به افزایش عرق و ادرار اشاره نمود. اما بسیاری از خواص دیگر آن ها مشابه است.

خواص گل گاو زبان برای سرماخوردگی

یکی از مهم ترین کاربردهای گل گاو زبان در طب قدیم ایرانی، استفاده از خواص گل گاو زبان برای سرماخوردگی بوده است. اولین کاری که مادربزرگ ها به محض مشاهده اولین علائم آبریزش بینی و گرفتگی صدا انجام می دادند، درست کردن یک لیوان دمنوش گل گاو زبان بود.

همان طور که احتمالا شنیده اید و حتی ممکن است با آن روبرو شده باشید، مقاومت بدن افراد نسبت به آنتی بیوتیک ها در اثر مصرف بی رویه داروهای شیمیایی بالا رفته است؛ به همین علت دانشمندان داروهای ضد میکروبی گیاهی را منبع خوبی از مواد فعال نو می دانند که می توان از آن ها برای درمان انواع بیماری های باکتریایی استفاده کرد.

یکی از خواص گل گاو زبان، خاصیت ضدباکتریایی آن است. مطالعات نشان می دهد که عصاره گل گاو زبان و بعلاوه دمنوش آن دارای فعالیت ضد میکروبی قابل توجهی علیه گونه های مختلف باکتری ست. بنابراین حق با مادربزرگ هاست؛ استفاده سنتی از گل گاو زبان ایرانی برای درمان بیماری های عفونی و کنترل تب کاملا موجه به نظر می رسد و با تحقیقات علمی اخیر ثابت شده است.

یکی دیگر از خواص گل گاو زبان، خاصیت ضد ویروسی ست. مطالعات دانشمندان و محققان نشان داده است که دمنوش گل گاو زبان در غلظت 50 تا 1000 میکروگرم در میلی لیتر به مدت 7 روز در برابر ویروس هرپس سیمپلکس نوع I (عامل ایجاد تبخال دهانی) موثر است. بعلاوه گیاه معجزه بخش گل گاو زبان فعالیت ضد ویروسی وابسته به غلظت را در برابر بعضی از انواع ویروس ها نشان می دهد.

نکته جالب اینجاست که فعالیت ضد ویروسی عصاره گل گاو زبان مقاوم به حرارت است و می توانید با خیال راحت از آن برای درمان سرماخوردگی هایی که منشأ ویروسی دارند، استفاده کنید. غیر از اثرات ضد میکروبی و ضد ویروسی، از دیگر خواص گل گاو زبان، خاصیت ضد التهابی آن است.

گیاه گل گاو زبان اثرات ضد التهابی و تعدیل نماینده ایمنی قابل توجهی دارد و این موضوع در تحقیقات علمی اخیر به خوبی ثابت شده است. اگر به سرماخوردگی یا آنفولانزا مبتلا شده اید، یکی از درمان های خانگی که قطعا موثر است، تهیه یک دمنوش غلیظ از این گیاه شگفت انگیز و بهره مندی از خواص گل گاو زبان برای سرماخوردگی است.

خواص گل گاو زبان برای اعصاب

خواص گل گاو زبان برای اعصاب از دیرباز یکی از اصلی ترین دلایل مصرف آن در ایران بوده است و مردم برای اثرات آرامش بخشی این گیاه، آن را به صورت دمنوش استفاده می کردند. خوشبختانه کوشش های مادربزرگ ها برای خوراندن دمنوش گل گاو زبان به پدربزرگ ها بی فایده نبوده و مطالعات علمی اخیر این خواص گل گاو زبان را کاملا تایید نموده است.

اثرات ضد درد و ضد اضطرابی عصاره گل گاو زبان در چندین مدل حیوانی به خوبی نشان داده شده است. بعلاوه عصاره و دمنوش گل گاو زبان دارای اثرات محافظتی در برابر آسیب مغزی و اختلالات ناشی از آن است و می توانید از خواص گل گاو زبان در این مورد بهره مند شوید. مطالعات نشان داده است که این گیاه اثربخش ممکن است در برابر اختلالات شناختی ناشی از بیماری های عصبی هم موثر باشد.

گیاه گل گاو زبان در درمان بیماران مبتلا به افسردگی خفیف تا میانه و بعلاوه اختلال وسواس فکری-اجباری و اختلال اضطراب فراگیر، تاثیر خوبی دارد. محققان نشان داده اند که از عصاره گل گاو زبان می توان در درمان بیماران مبتلا به آلزایمر استفاده کرد. بنابراین اگر بیمار آلزایمری در خانه دارید، می توانید از خواص گل گاو زبان در جهت بهبود حال بیمار خود استفاده کنید.

خواص گل گاو زبان برای پوست صورت

روغن گل گاو زبان که از گیاه Borage تهیه شده است و با نام borage oil یا روغن دانه گل گاو زبان (borage seed oil) یا روغن گل ستاره ای (starflower oil) شناخته می گردد، یک اکسیر طلایی برای پوست صورت است. گل گاو زبان غنی از اسیدگامالینولنیک (GLA) است که نوعی اسید چرب امگا 6 به شمار می آید و یک بهبوددهنده عالی برای لایه محافظ پوست است.

روغن دانه گل گاو زبان انواع التهابات پوستی از جمله اگزما، درماتیت، پسوریازیس و روزاسه را درمان می نماید. اگر روی پوست صورت خود احساس خشکی می کنید، می توانید از قدرت آرام بخشی و پاک نمایندگی روغن گل گاو زبان لذت ببرید. از طرف دیگر، از آن جا که گل گاو زبان آنتی اکسیدان دارد و یکی از خواص گل گاو زبان، خاصیت ضد التهابی ست، استفاده از روغن این گیاه باعث می گردد التهاب های پوستی و زخم ها سریع تر بهبود یابند.

از دیگر خواص گل گاو زبان برای پوست صورت می توان به تاثیر آن در درمان آکنه اشاره نمود. روغن گل گاو زبان از بسیاری از روغن های دیگر سبک تر است، بنابراین باعث ایجاد احساس چربی در صورت شما نمی گردد.

مزیت اصلی روغن دانه گل گاو زبان غلظت بالای اسیدگامالینولنیک (GLA) است. تا پیش از روغن گل گاو زبان، دو منبع اصلی این اسید، روغن انگور فرنگی سیاه و روغن گل مغربی بودند، اما روغن گل گاو زبان تقریبا دو برابر آن ها غلظت دارد. در روغن گل گاو زبان غلظت GLA 17-20٪ است در حالی که در روغن گل مغربی این غلظت به 7-10٪ می رسد.

توجه داشته باشید که بهتر است روغن گل گاوزبان با روغن های دیگری مانند روغن نارگیل رقیق گردد، سپس به صورت موضعی مورد استفاده قرار گیرد تا از تحریک پوست جلوگیری به عمل آید. روغن گل گاو زبان به صورت اسانس موضعی قابل خوردن نیست.

خواص گل گاو زبان برای قلب

دو خاصیت ضد اضطراب و آرام بخشی که جزو خواص گل گاو زبان است، می تواند تاثیر مستقیمی بر سلامت قلب داشته باشد. شاید یکی از دلایلی که پدربزرگ ها کمتر مشکل قلبی پیدا می کردند، همین باشد. از طرف دیگر، گل گاو زبان سرشار از آنتی اکسیدان پلی فنول است. شواهد علمی نشان می دهد که آنتی اکسیدان های غذایی نقش مهمی در سلامت انسان دارند و از بین برنده رادیکال های آزاد هستند.

اگر در متون علمی، زیاد با واژه رادیکال آزاد برخورد نموده اید و برای شما سوال برانگیز شده است، باید بدانید که رادیکال های آزاد عامل بسیاری از بیماری ها مانند دیابت، پیری، بیماری های تخریب نماینده عصبی، تصلب شرایین، سرطان ، التهاب و اختلالات متابولیک مرتبط هستند.

آنتی اکسیدان ها می توانند در برابر رادیکال های آزاد واکنش نشان دهند و خواص اکسیداتیو آن ها را که باعث آسیب به دیواره سلولی و سایر اثرات مضر می گردد، خنثی نمایند. اجزای اصلی آنتی اکسیدان غذاها، پلی فنول ها، کاروتنوئیدها و ویتامین C و E هستند.

گل گاو زبان با داشتن ذخایر غنی از آنتی اکسیدان، نه تنها می تواند مانع از گرفتگی عروق کرنر قلب (CHD) گردد، بلکه تحقیقات نشان داده است افرادی که در رژیم روزانه خود مقادیر بیشتری از آنتی اکسیدان ها را دریافت می نمایند، عوارض و مرگ ومیر کمتری از CHD نشان می دهند. بنابراین طبق تحقیقات علمی خواص گل گاو زبان برای قلب کاملا تاییدشده است.

خواص گل گاو زبان برای فشار خون

آزمایش های متعددی که روی موش های آزمایشگاهی اجرا شده است، نشان می دهد که روغن گل گاو زبان دارای اثر کاهش فشار خون در موش های دارای فشار خون بالا و فشار خون طبیعی ست. بهره مندی از خواص گل گاو زبان و انتخاب نوع مناسب روغن آن بستگی به این دارد که می خواهید برای چه کاری از روغن گل گاو زبان استفاده کنید.

محصولات موضعی ممکن است برترین اثر را روی پوست و مو داشته باشند، اما نباید به صورت خوراکی مصرف شوند. مکمل های غذایی به شکل کپسول یا ژل نرم هستند که به صورت خوراکی مصرف می شوند. شما می توانید روغن گل گاو زبان را به صورت خوراکی مصرف کنید و از خواص گل گاو زبان برای فشار خون استفاده کنید.

خواص گل گاو زبان و سنبل الطیب

گل گاو زبان و سنبل الطیب (Valerian officinalis) دو گیاه دارویی محبوب هستند که در ایران، هم به صورت جداگانه و هم ترکیبی به عنوان جوشانده ضد استرس استفاده می شوند. عمده ترین کاربردهای مدرن و تاریخی سنبل الطیب به عنوان آرام بخش و ضد اضطراب است.

سایر کاربردهای سنبل الطیب شامل درمان سردرد، تپش قلب، فشار خون بالا، روده تحریک پذیر یا اسپاستیک، دردهای قاعدگی، مسائل رفتاری دوران کودکی و ناتوانی در یادگیری ست.

طبق تحقیقات دقیق آزمایشگاهی، گل گاو زبان و سنبل الطیب علاوه بر خواص دارویی، منبع خوبی از آنتی اکسیدان ها هستند؛ بنابراین می توان از آن ها به عنوان مکمل های آنتی اکسیدانی استفاده کرد. گل گاو زبان در مقایسه با سنبل الطیب دارای ترکیب آنتی اکسیدانی بالاتری ست. شما می توانید مانند مادربزرگ ها یک دمنوش گل گاو زبان و سنبل الطیب تهیه کنید و علاوه بر برخورداری از خواص گل گاو زبان، از خواص سنبل الطیب بهره مند شوید.

مصرف گل گاو زبان برای چه کسانی مناسب نیست؟

هر ماده ای در طبیعت مزایا و معایب خاص خود را دارد و این امر در خصوص گل گاو زبان هم صادق است. گل گاو زبان حاوی اندازه کمی آلکالوئیدهای پیرولیزیدین است. وجود این آلکالوئیدها ممکن است برای کبد مشکل ساز باشد. با این وجود، تحقیقات بیشتر از جمله مطالعات سم شناسی برای تایید این نکات مورد احتیاج است. بعلاوه گل گاو زبان منع مصرف در زنان باردار، شیرده و بچه ها دارد.

سخن پایانی

تا قبل از قرن نوزدهم که داروهای مصنوعی ساخته شوند، گیاهان، تقریبا پایه و اساس تمام درمان های دارویی بودند. در چند دهه گذشته، علاقه به استفاده از داروهای گیاهی به جای داروهای شیمیایی به علت عوارض جانبی کمتر، در حال افزایش است. یکی از گیاهان دارویی که از دیرباز در ایران استفاده فراوانی داشته است، گیاه گل گاو زبان است.

ایرانیان در طول قرن ها از خواص گل گاو زبان بهره فراوانی برده اند و از آن به عنوان آرام بخش، ضد التهاب، ضد درد و ضد اضطراب استفاده می کردند. امروزه تحقیقات وسیعی روی خواص دارویی گیاهان اجرا شده است و تحقیقات نشان می دهد که گیاه گل گاو زبان با داشتن مقادیر فراوانی آنتی اکسیدان می تواند تاثیرات قابل توجهی در درمان بیماری ها داشته باشد. بعلاوه خواص ضدالتهابی، ضد باکتریایی و ضد ویروسی آن کاملا تایید شده است.