نگاهی به باغ تاریخی محتشم رشت - مجله پریها

باغ رویایی که روزگاری در حاشیه شهر بود حالا با توسعه شهر در محدوده ای قرار گرفته که برای خیلی از شهروندان قابل دسترسی است. این روزها اگر در باغ زیبای محتشم قدم بزنید از آن وسعت افسانه ای دوره قاجار خبری نیست، اما درختان تنومند این باغ در هر فصل به رنگی در می آید که زیبایی خیره نماینده ای را به باغ می دهد.

هر فصل باغ محتشم زیباست، اما پاییز رنگارنگ این باغ بواسطه درختان تنومند و گونه های متنوع گیاهی چیز دیگری است.

باغی که پیشتر تنها مورد استفاده خاندان اکبرخان بود و برای پذیرایی از مقامات دولتی با اسکان در عمارت کلاه فرنگی مورد استفاده قرار میگرفت، حالا تفرجگاه شهروندان رشتی شده است.

باغی که رودخانه گوهررود با پیچ و خم خود از حاشیه جنوبی آن میگذرد، در گذشته برف چال (یخچال طبیعی) داشت که یخ مورد احتیاج تابستان های گرم رشت را تامین میکرد.

اگرچه جوانترها به یاد ندارند اما خاطره روزی که باغ محتشم به عنوان پارک شهر افتتاح شد از فکر سالخوردگان رشت بیرون نرفته است. خاطره تلخ بیمارستان رفتن مقامات و مردمی که در مراسم افتتاحیه شرکت نموده بودند و با بستنی هایی که برای مراسم افتتاح تدارک دیده شده بود، مسموم شدند.

باغ رویایی محتشم با درختان تنومند آزادش همیشه برای رشتی ها خاطره نوستالژیک دارد. با اینکه در پرونده ثبتی این باغ اعلام شده شرایط باغ نیمه سالم است، اما لااقل ثبت این باغ به توقف تخریب و کوچکتر شدنش یاری کرد.

سال 1339 که اداره مالیاتی باغ محتشم را بخاطر بدهی مالیاتی محتشم الملک، تملک و به شهرداری واگذار کرد، مرتب از میراث باقیمانده اکبرخان بیگلربیگی کاسته شد. تفکیک باغ و واگذاری به بعضی ادارات دولتی و تغییر کاربری های نسنجیده، آرام آرام درختان تنومند باغ را به زمین افکند.

براساس مقاله نگاهی به باغ تاریخی محتشم رشت باید بدانید که ساخت بیمارستان توتونکاران، اداره آب، کتابخانه، حوزه هنری، کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان، پارکینگ، خیابان کشی و سرآخر شهربازی و زمین فوتبال و...آنقدر این باغ بزرگ را کوچک کرد که میتوان گفت باغ محتشم در محاصره ساخت و ساز قرار گرفته است.

باغ محتشم در زمان ناصرالدین شاه قاجار به وسیله اکبر خان بیگلربیگی از مالکان و متمولان عهد ناصری احداث شد.

اکبر خان اجاره دار گمرکاتِ گیلان، مازندارن، خراسان و کرمانشاه بود و معروف است که غرس نهال های باغ که امروز به درختانی تنومند تبدیل شده اند و خیابان کشی داخل باغ و ساخت عمارت تابستانی وسط باغ (کلاه فرنگی) همگی با نظارت مستقیم اکبر خان ساخته شده است.

پس از فوت اکبر خان، باغ به دختر و دامادش یعنی صادق خان اکبر محتشم الملک به ارث می رسد. صادق خان چند نوبت والی گیلان بود (1327 قمری) و از این زمان است که به باغ محتشم معروف می گردد.

بعد از واگذاری باغ محتشم به شهرداری، باغ کاربری بوستان شهری پیدا کرد و روز سه شنبه 22 شهریور 1339 این بوستان شهری رسما افتتاح و باغ محتشم، پارک شهر نامیده شد. این تغییر نام زمانی روی داد که در تهران نیز پارک شهر افتتاح شده بود.

زمانی که عبدالله شیرخانی شهردار رشت می گردد (1354 تا 1357) دستور می دهد تابلوی پارک شهر را از روی سردرب باغ بردارند و نام باغ محتشم دوباره بازگشت. او بعلاوه دستور داده بود در تمام مکاتبات اداری، نام پارک شهر را حذف نمایند و نام باغ محتشم در مکاتبات اداری نوشته گردد.

باغ تاریخی محتشم به عنوان معدود باغ های تاریخی باقیمانده در گیلان به پیشنهاد اداره کل میراث فرهنگی گیلان در پنجمین نشست کمیسیون ثبت آثار ملی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور در سال 1397 ثبت شد.

هرچند عمارت کلاه فرهنگی واقع در باغ محتشم در آبان 1375 و به شماره 1764 در لیست آثار ملی ثبت شده بود اما وجود درختان کهنسال آزاد و عبور رودخانه گوهررود از این باغ و بعلاوه وجود عمارت کلاه فرهنگی به عنوان مهمانسرای اعیانی همگی به ثبت ملی این باغ تاریخی یاری کرد و اگر همان زمان باغ نیز ثبت میشد، شاهد قطع بسیاری از درختان آزاد در طول دهه 1370 نبودیم و بخش بزرگی از باغ برای ساخت شهربازی، زمین فوتبال، چمن بازی، بخش سنگنوردی و فضای بازی کودک و...نابود نمیشد.

در حال حاضر باغ محتشم با دیگر مجموعه های بازی 12 هکتار وسعت دارد و گونه های درختان آزاد، بلوط، صنوبر، سدروس، دارتالاب، توسکا، صنوبر، چنار، نارنج و برگ انجیلی در این باغ وجود دارد.

در سالهای اخیر، درختان آزاد تنومند باغ دچار آفت و پوسیدگی شده و بعضا درختان خشکیده دست مایه خلاقیتهای هنری و درختان آزاد باغ تبدیل به تندیس های چوبی شده است. در بعضی موارد، بخش های پوسیده درختان زنده را با سیمان پر نموده اند؛ روشی که دیگر منسوخ شده است.

این روزها بخش های زیادی از باغ پوشیده از برگ های پاییزی است. برگ هایی که جوانترها سرخوشانه از آن عبور می نمایند و سالمندان عصا به دست خاطرات جوانی را زنده نگه می دارند.