کتاب گل اناری (شاه عباسی) منتشر شد - مجله پریها

نویسنده در سخن آغازین کتاب می نویسد: طرح ها و نقش مایه های سنتی پایه شناخت فرهنگ بصری در گستره هنر های تجسمی است. به کارگیری گسترده این نقش مایه ها بر زمینه اشیاء کاربردی و نفایس آثار ملی و قومی و سر و کار پیوسته با آن ها، احتیاج ما به شناخت این نقش مایه ها را افزون می کند. وانگهی، جست وجو در این نقش مایه ها، همیشه دریچه ای به روی شناخت فرهنگ بصری می گشاید. از این رو، کندوکاو درباره نقش مایه ها، خاستگاه و سیر دگرگونی آن ها بخشی از کوشش عمومی برای شناخت فرهنگ بصری در معنای ویژه و فرهنگ در معنای بنیادی آن است.

بخش عمده ای از فرهنگ بصری را نقش مایه های گیاهی تشکیل می دهد. از نگاه تاریخی، آشنایی انسان ها با این نقش مایه ها به روزگاران بسیار دور، فراتر از روزگاران تاریخی، بل به سرآغاز تمدن بشری یعنی گرایش انسان ها به یک جانشینی و روی آوردن به زندگی کشاورزی باز می گردد. نقش ها به ویژه نقش مایه های جانوری و گیاهی را می توان نخستین صور بازمانده از آگاهی انسانی دانست. انسان ها از دیر باز بدان گرایش داشتند که تجربه های روزانه زندگی جمعی را در قالب صور و نشانه های بصری به یاد سپارند. می توان گفت این نشانه ها نخستین بازنمود صور مفهومی در قالب دیداری است. چنان که در جست وجوی سرآغازهای صور ابتدایی زیبا شناختی نیز به همین نشانه ها باز خواهیم رسید.

او در ادامه نیز تاکید می نماید: هر چند نقش مایه های گیاهی در مجموعه طرح ها و نقوش سنتی هنر ایرانی، به ویژه در سنجش با هنر واقع گرای غربی، به سان نقش مایه هایی برآمده از خیال هنرمندان فهم شده است و بر آن، نقش مایه های تجریدی نام نهاده اند؛ این نکته نباید ما را از توجه به این واقعیت دور گرداند که همانند عناصر بصری در فرهنگ های دیگر ملل، نقش مایه های گیاهی، بازتاب آشکار پوشش گیاهی است و از ویژگی های اقلیمی این سرزمین سرچشمه گرفته است. هر یک از این نقش مایه ها و آرایه ها برای نگاه آشنا با کهن زیست بوم ایران زمین، یادآور گونه خاصی از گیاهان پرآب و رنگ سرزمین مادری است؛ چنان که می توان از روی ویژگی های زیست شناختی، جایگاه هر یک از این گیاهان را در سلسله مراتب رده بندی گیاهان بومی ایران باز شناخت. همچنان که نمی توان هر گیاه را به دلخواه در زنجیره تکاملی و خویشاوندی جای داد، آرایه های برآمده از آن ها نیز، با همه ساده سازی ها در فرایند تجرید و انتزاع، در نگاه به ویژگی های تبار شناختی دسته بندی می گردد. بدین سان، شناخت هر آرایه گیاهی در طراحی سنتی ایرانی، احتیاجمند شناختی چندلایه است و آشنایی با سطوح و لایه های گوناگون، سویه شناختی ما را از نقش مایه های سنتی توسعه می دهد.

نویسنده لایه های شناختیِ طرح ها و نقش مایه های سنتی را در قسمتی از کتاب به چهار دسته زیر تقسیم می نماید: 1) زمینه تاریخی که دربردارنده تبارشناختی، گستره سرزمینی و سیر دگرگونی نقش مایه هاست؛ 2) لایه زیبا شناختی که بر نسبت های هندسی، تقارن و شیوه کاربردی آن دلالت می کند. در هنرهای سنتی، سویه زیباشناختی همیشه در خدمت روان سازی وجه کاربردی اشیاء و دست ساخته ها بوده است؛ 3) لایه نمادین و معناشناختی که درون مایه ادراکی و آگاهی تلخیص شده، گردِ آن نقش مایه را در خاطره جمعی بازتاب می دهد و می توان آن را با کهن الگوها در خاطره بشری سنجید؛ 4) شیوه ترسیمی و روش های بازنمایی که بر بازآفرینی و تداوم نمادها و معناها در فرهنگ بصری دلالت می کند.

کشمیری درباره این کتاب آورده است: پژوهش کنونی بر زمینه چنین نگاهی به طرح ها و نقش مایه های سنتی در پی توسعه چشم انداز شناختی و نگرش به گل اناری برآمده است. پرسش اصلی پژوهش در بازدید از مجموعه پرارج سیری در هنر ایران شکل گرفت. نویسنده و گردآورنده دانشمند کتاب، آرتور پوپ، در آنالیز پیشینه و سیر دگرگونی گل شاه عباسی، دریافتِ خود را با تأکید بر پاره ای ابهام ها عنوان نمود، بدان امید که در پژوهش های دیگران پاسخ شایسته ای بیابد. پژوهش کنونی به ویژه در بخش هایی که خوانشی دگرگونه با دیدگاه پوپ را دنبال می کند، از پی تعمق در آن پرسش ها برآمده است. از این رو، چنانچه نتایج پژوهش کنونی با اقبال هنرپژوهان و استادان طراحی سنتی روبه رو گردد، مایل است در آن همانند ستایشی انتقادی از کندوکاوها و دستاوردهای نویسنده و سرویراستار کتاب سیری در هنر ایران بنگرند.

بعلاوه در ادامه و نیز در پشت جلد کتاب نیز یادآوری می نماید: کتاب پیش رو برایند تألیف سه دسته از آگاهی ها در زمینه شناخت طرح های سنتی است؛ پایه اصلی پژوهش بر تحلیل طرح ها و نقش های بازمانده از گل های اناری در آثار هنری گذشتگان پایدار است؛ آن گاه، نویسنده به کمک تجربه های آموخته خود از دانش گیاه شناسی کوشید تا تحلیل بصری از ساختار طرح ها و نقش مایه ها را با آگاهی های برآمده از دانش گیاه شناسی برابر نهد، این آگاهی ها به ویژه در بازشناسی خاستگاه گل اناری به کار آمده اند؛ و در گام پسین، روش ترسیم گل اناری در قالب شیوه های رایج در کارگاه های آموزشی و نزد استادان طراحی سنتی به زبانی روشن همراه با شکل ها و نمونه های راهنما بیان شده است.