تاریخچه و فلسفه شب یلدا - مجله پریها

شب یلدا بی شک یکی از مهمترین و اصلی ترین جشن های ایرانی است که به صورت سراسری در ایران جشن گرفته می گردد.

شب یلدا یا شب چله بلندترین شب سال در نیم کره شمالی زمین است. این شب به زمان بین غروب آفتاب از 30 آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) اطلاق می گردد.

ایرانیان و بسیاری از دیگر اقوام شب یلدا را جشن می گیرند. واژه یلدا به معنای زایش و تولد است. ایرانیان باستان با این باور که فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روز ها بلندتر می شوند و تابش نور ایزدی افزونی می یابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می خواندند و برای آن جشن بزرگی برپا می کردند و از این رو به دهمین ماه سال دی (به معنای روز) می گفتند که ماه تولد خورشید بود.

یلدا و جشن هایی که در این شب برگزار می گردد، یک سنت باستانی است. مردم روزگاران دور و گذشته که کشاورزی بنیان زندگی آنان را تشکیل می داد و در طول سال با سپری شدن فصل ها و تضاد های طبیعی خوی داشتند، بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند کار ها و فعالیت های خود را با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت و حرکت و قرار ستارگان تنظیم نمایند.

آن ها ملاحظه می کردند که در بعضی ایام و فصول روز ها بسیار بلند می گردد و در نتیجه در آن روزها، از روشنی و نور خورشید بیشتر می توانستند استفاده نمایند. این اعتقاد پدید آمد که نور و روشنایی و تابش خورشید نماد نیک و موافق بوده و با تاریکی و ظلمت شب در نبرد و کشمکش هستند.

جشن یلدا در ایران امروز نیز با گرد هم آمدن و شب نشینی اعضای خانواده و اقوام در کنار یکدیگر برگزار می گردد. خانواده ها در این شب گرد هم می آمدند و پیرتر ها برای همه قصه تعریف می کردند. در این شب به شعرخوانی و داستان خوانی می پردازند؛ آیین شب یلدا یا شب چله، با خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه های گوناگون همراه است که همه جنبه نمادین دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند. همچنین انار و هندوانه با رنگ سرخشان نمایندگانی از خورشید در شب به شمار می روند.

یکی دیگر از رسم های بی نظیر شب یلدا، فال حافظ دریافت است. اگر رسم ها و آیین های دیگر یلدا را میراثی از فرهنگ چند هزار ساله بدانیم، ولی فال حافظ دریافت در شب یلدا در سده های اخیر به رسم های شب یلدا افزوده گردیده است. شاهنامه خوانی و قصه گویی پدربزرگ و مادربزرگ دور کرسی برای کوچکتر ها نیز، از آیین های یلدا است که خاطرات شیرینی برای بزرگسالی آن ها فراهم می آورد.

این میوه به نمادی برای یلدا تبدیل گردیده و بازار فروش آن در نزدیکی این شب بسیار داغ می گردد.

هندوانه تداعی نماینده گرمای تابستان است و ایرانیان معتقدند که خوردن آن در این شب باعث می گردد که در زمستان، سرما به آنها غلبه نکند. البته خواص هندوانه و وجود ویتامین های A و B و C در آن نشان می دهد که این باور می تواند درست باشد.

دانه های انار نیز از عناصر نمادین یلدا هستند و جایگاهی ویژه در این مراسم دارند. انار میوه ای شاداب نماینده و خون ساز است و به عنوان نماد شادی و زایش در بساط یلدا گذاشته می گردد. با توجه به خواص انار و ویتامین C موجود در آن که انرژی تازه ای به انسان می بخشد می توان شادابی را نیز از آن انتظار داشت.

کدو حلوایی با آن رنگ نارنجی و جذابش، چهره ای خاص به یلدا می بخشد. پختن کدو حلوایی از قدیم در شب یلدا انجام می گردیده و گرمای خاصی به این مراسم می داده است. این خوراکی خوشمزه از مظاهر روشنایی و نمادی از غلبه روز بر شب به شمار می رود.

از قدیم به هنگام شب یلدا چغندرها پخته می شدند و به شکل لبو بر سر سفره یلدا قرار می دریافتد. لبو نماد برکت و روزی بوده و جلوه ای خاص در سفره یلدا دارد.

ازگیل، خرمالو، سیب و مرکبات و... نیز در یلدا خورده می شوند و هر منطقه ای میوه و سبزی خاص خود را نیز بر سر سفر یلدا می گذارد.

آجیل شب یلدا یکی از خوشمزه ترین و البته پرطرفدار ترین عناصر این شب است. این آجیلِ مخصوص ترکیبی از انواع آجیل و خشکبار است و خواص بسیاری نیز دارد. خشکبار این آجیل دارای انواع ویتامین های گروه E و B، روی، کلسیم، فسفر و پتاسیم، منیزیم، ویتامین A و پروتئین است که وجود آنها در بدن موجب افزایش تراکم استخوان و جلوگیری از ریزش مو و چین و چروک پوست، درمان افسردگی، افزایش قدرت بینایی و برطرف خستگی و گرفتگی عضلات می گردد.

یکی از جذاب ترین قسمت های یلدا که امروزه رو به فراموش شدن می رود مَتل گویی است که به نوعی شعرخوانی و داستان خوانی اطلاق می گردد. این رسم در قدیم در شب های بسیاری از جمله یلدا برگزار می گردیده و در طی آن مسن تر ها قصه ها و روایاتی را برای دیگران تعریف می کردند یا شعرهایی را می خواندند. آنها داستان های واقعی از زندگی خود نیز روایت می کردند و تجربه هایشان را در اختیار حاضران می گذاشتند.